COLLECTIEVE WEERBAARHEID

Organiseer laagdrempelige informatie-uitwisseling

Het digitale tijdperk biedt kansen voor laagdrempelige en tweezijdige informatie-uitwisseling over veiligheid en criminaliteit, zowel voor ondernemers onderling als met instanties als politie en gemeente. De al bestaande Veiligebuurt-app kwam op basis van ons onderzoek naar voren als de meest geschikte app om toe te passen in de context van bedrijventerreinen. Zodoende hebben we op twee bedrijventerreinen geëxperimenteerd met de toepassing van de Veiligebuurt-app en verkenden we in hoeverre de app kan bijdragen aan het gezamenlijk optrekken ten aanzien van veiligheidskwesties, zoals criminele inmenging. We leerden diverse lessen over de implementatie van de Veiligebuurt-app, die we in dit essay bespreken. Tegelijkertijd zien we in de praktijk dat een goed functionerende digitale community niet gemakkelijk van de grond komt en vraagt om veel tijd, inspanning en energie. Het belang van samenwerking in de strijd tegen georganiseerde criminaliteit is evident. Hoewel het initiatief en de regierol voor dergelijke samenwerking in de praktijk wordt opgepakt door publieke partijen, zijn er tevens publiek-private samenwerkingen op bedrijventerreinen die concreet bijdragen aan de aanpak van criminele inmenging (klik hier om daar meer over te lezen). Zo zagen we dat ondernemers gezamenlijk surveillancediensten laten uitvoeren door private beveiligingspartijen, of zelf schouwen uitvoeren om de kwaliteit van de nabije omgeving te monitoren. Het huidige tijdperk biedt ook digitale oplossingen om gezamenlijk optrekken ten aanzien van veiligheidskwesties te bevorderen. Omdat het gebruik van buurtapp-groepen om elkaar te informeren rondom veiligheidskwesties steeds gebruikelijker is en uit de praktijk blijkt dat dit functioneel kan zijn (zie bijvoorbeeld Mehlbaum & Van Steden, 2018), hebben we bekeken in hoeverre een dergelijke app ook waardevol kan zijn voor bedrijventerreinen. In het onderzoek Red flags bij criminele inmenging hebben wij dan ook geëxperimenteerd of de Veiligebuurt-app in de praktijk helpt om het signaleren van criminaliteit en criminele inmenging op een bedrijventerrein te bespoedigen.

Apps bieden, indien voldaan wordt aan bepaalde randvoorwaarden, mogelijkheden voor laagdrempelig contact en informatie-uitwisseling. Die laagdrempeligheid is van groot belang, omdat we in de praktijk zien dat er een substantiële groep ondernemers is die de drempel als hoog ervaren om informatie en signalen uit te wisselen. De signalen of vermoedens die deze groep heeft, zullen dan waarschijnlijk niet of niet snel boven komen drijven. In ons onderzoek zagen we hiervan meerdere concrete gevallen. Ook horen we dat ondernemers de informatie-uitwisseling door instanties niet zelden als éénrichtingsverkeer ervaren (meer hierover lezen? Zie dan dit essay). We vermoedden dat het gebruik van een app – ook door relevantie instanties – tevens een geschikte mogelijkheid kan bieden voor tweerichtingsverkeer van informatiestromen.

In opdracht van en onder begeleiding van het Red flags onderzoeksteam deden diverse studenten van Hogeschool InHolland en de Hogeschool van Amsterdam een afstudeeronderzoek naar de toepasbaarheid van apps, en een specifieke app: De Veiligebuurt-app. De overkoepelende vraag was of en hoe deze app de collectieve veiligheidszorg en de aanpak van criminele inmenging op een bedrijventerrein kan versterken. Verschillende apps werden vergeleken op basis van kosten, beheer, functionaliteit, gebruiksvriendelijkheid, anonimiteit en veiligheid. Uit de analyse bleek de Veiligebuurt-app op dat moment het best te scoren. Met deze app zijn wij dan ook aan de slag gegaan, en voor toepassing hebben we een beknopte handleiding gemaakt voor gebruik onder ondernemers op bedrijventerreinen. Deze schetsen we op hoofdlijnen. Vervolgens kijken we ook naar de eerste ervaringen uit de praktijk.

'Veilige buurt' is een app die ondersteuning biedt bij buurtpreventie. Deelnemers aan de app kunnen binnen het gebied waar zij wonen of werken aansluiten bij een groep of er één oprichten. Binnen deze groepen kan men informatie delen en geïnformeerd worden over veiligheid-gerelateerde zaken. Via Burgernet en Politie worden met enige regelmaat algemene berichten gepost. De app en het gebruik ervan is gratis en is een initiatief van Univé.

De Veilige Buurt-app implementeren op bedrijventerreinen

Met het implementeren van de app op een bedrijventerrein kan er op verschillende manieren informatie-uitwisseling ontstaan. Dit is grofweg in te delen in drie categorieën: informeren, waarschuwen en melden. Bij het informeren wordt relevant gebiedsgebonden nieuws en algemene bevindingen gedeeld zoals uitkomsten van onderzoek of uitnodigingen voor initiatieven. Dit betreft éénrichtingsverkeer. Bij het waarschuwen gaat het om het informeren van deelnemers in een gebied over gevaren, overlastgevende zaken en opvallende aangelegenheden op het bedrijventerrein. Om ‘discipline’ in de informatiestromen te brengen is het belangrijk dat deelnemers duidelijk worden geïnstrueerd over wat zij wel of niet mogen delen in de groep. Bij het melden gaat het over dringende zaken zoals het doorgeven van criminaliteit of verdachte omstandigheden. Dergelijke signalen moeten allereerst worden gemeld via de formele kanalen zoals 112 of direct contact met de wijkagent. Deze signalen kunnen nadien in meer algemene bewoordingen (niet direct herleidbaar tot personen) worden gedeeld via de app met deelnemers in het gebied om alert te zijn.

Rondom de implementatie van de Veiligebuurt-app leerden we diverse lessen waar je in de invoering van de app op een bedrijventerrein rekening mee met houden.

Bepaal de reikwijdte van de groep. Allereerst is het zaak om de reikwijdte van de groep te bepalen. Je kunt in de Veiligebuurt-app een groep aanmaken voor het gehele bedrijventerrein of voor een kleiner deelgebied, bijvoorbeeld op straatniveau. Een groep kan dus het hele bedrijventerrein beslaan, of desgewenst een kleiner afgebakend onderdeel.
Bepaal of de groep ‘open’ of ‘besloten’ wordt. Een groep kan de status ‘open’ of ‘besloten’ krijgen. Bij een open groep kan iedereen zonder beperking automatisch toetreden. Indien er een voorkeur is om selectief te kunnen zijn, dan is een besloten groep geschikter. Dan is er controle op wie er toetreedt (zie ook punt 4).
Bepaal de deelnemersdoelgroep. Gerelateerd aan het vorige punt kun je er voor kiezen om de Veiligebuurt-groep enkel te introduceren bij ondernemers van een al bestaand verband. Zo kun je alleen ondernemers die lid zijn van de bedrijvenvereniging uitnodigen voor de groep, of enkel ondernemers met een actieve betrokkenheid bij het bedrijventerrein.
Beleg de beheerdersfunctie. Een belangrijke eis is het goed beleggen van de beheerdersfunctie. Aanmeldingen voor de groep komen in het geval van een besloten groep uitsluitend binnen bij de beheerder en die bepaalt als poortwachter wie er wel en niet toetreden. Ook communiceert de beheerder het doel en de regels in de groep en ziet erop toe dat mensen zich hieraan conformeren. De beheerder kan ook deelnemers uit de groep verwijderen.
Betrek relevante publieke en private partijen. Op bedrijventerreinen zijn er tal van ondernemers en professionals actief met een verantwoordelijkheid voor de veiligheid (gemeente, KVO, bedrijvenvereniging, politie, beveiliging, parkmanagement, vastgoedbeheer etc.). Door hen te betrekken bij de groep weten zij wat er speelt, kunnen ze eventueel ook actie ondernemen en het biedt kansen voor wederzijdse communicatie
Bepaal welke type informatie wel en niet wordt gedeeld. Het is belangrijk dat het voor deelnemers duidelijk is wat zij wel of niet (mogen) delen in de groep. Persoonlijke informatie over een individu, groep of een bedrijf is niet geschikt om via de app te delen, maar rechtstreeks te communiceren naar instanties. Waarschuwingsberichten zijn bijvoorbeeld wel heel geschikt
Formeer een kerngroep. Een kerngroep van ‘early adapters’ helpt om een beginnende community aan het rollen te krijgen. Die groep van early adapters moeten dan ook echt worden meegenomen in het waarom en hoe van de Veiligebuurt-app. Als een groep van eerste betrokken deelneemt en zich committeert aan de groep, biedt dat een goed vertrekpunt voor verdere ontwikkeling
Stuur aan op actieve informatieverstrekking. Goed voorbeeld doet volgen. Dus zorg ervoor dat relevante partijen op het gebied van veiligheid ook actief voorzien in informatie. De gemeente, politie, bedrijvenvereniging, handhaving, beveiliging etc. kunnen hier alles een rol in pakken. Dit stimuleert naar verwachting ook dat ondernemers zelf meldingen maken en informatie delen.

Het gebruik van de Veiligebuurt-app op bedrijventerreinen: ervaringen uit de praktijk

Op bedrijventerrein de Spaanse Polder en Noorderveld-Molletjesveer zijn het afgelopen jaar ondernemers aan de slag gegaan met de Veiligebuurt-app. Uit de implementatie op beide terreinen zijn diverse lessen te trekken die we hieronder kort beschrijven. Deze hebben voornamelijk betrekking op de opstartfase. Noorderveld-Molletjesveer

Op bedrijventerrein Noorderveld-Molletjesveer is in overleg met de bedrijvenvereniging en het KVO overeengekomen om één besloten groep te maken voor het gehele bedrijventerrein. De groep is (in eerste aanleg) enkel bedoeld voor leden van de bedrijvenvereniging. Dit is een pool van ca. 125 ondernemers. De bedrijvenvereniging, en dan specifiek het bestuur van de vereniging, nam de rol als beheerder van de groep.

De eerste actie betrof het betrekken van professionals en ondernemers die in relatie tot het thema veiligheid iets deden op het bedrijventerrein. We nodigden circa tien professionals en ondernemers uit voor een werksessie waarin de waarde en functionaliteit van de app werd toegelicht. Ook oefenden we met het gebruik van de app. Deze tien personen, een mix van ondernemers en publieke professionals (onder meer KVO, bedrijvenvereniging, collectieve beveiliger, parkmanager, wijkagenten en de ambtelijke gebiedsmanager) vormden daarmee de eerste kring van enthousiaste deelnemers.

Het uitnodigen van ondernemers die lid zijn van de bedrijvenvereniging is op het moment van schrijven nog gaande. In een nieuwsbrief is reclame gemaakt voor de Veiligebuurt-groep en op een ledenvergadering met ca. 50 aanwezigen is de app gepresenteerd. Dit initiatief richting ondernemers zorgt enigszins voor een beweging maar is nog niet afdoende om een bredere kring aan ondernemers te betrekken. Er zijn 26 personen van het bedrijventerrein aangesloten (18 ondernemers en 8 personen uit de eerste kring betrokkenen).

De komende tijd staat de doorontwikkeling van de app centraal. Dat betekent twee dingen. Enerzijds gaat het dan om het ‘levend maken’ van de groep. Want tot op heden is er nog amper informatie gedeeld. Zet dit door, dan is het een kwestie van tijd dat de app naar de achtergrond verdwijnt. Daarnaast wordt werk gemaakt met het enthousiasmeren en actief benaderen van ondernemers om aan de groep deel te nemen. In relatie tot beide punten zegt de bedrijvenvereniging zich daar voor in te gaan zetten.

De Spaanse Polder

In Rotterdam bleek dat een app die het hele gebied Spaanse Polder bestrijkt niet het meest praktisch is, maar een straatgerichte benadering meer voor de hand ligt. Twee enthousiaste ondernemers hebben, met ondersteuning van een afstudeerder bij de Hogeschool Rotterdam, een groep aangemaakt voor het gebied rond de Strickledeweg. Hierbij is gekozen voor een besloten groep, bedoeld voor ondernemers op Rotterdamse en Schiedamse deel van de Spaanse Polder, ten zuidwesten van de Vlaardingweg en Matlingeweg (c.q. 20% van de Spaanse Polder). Een van deze ondernemers heeft persoonlijk in het gebied andere ondernemers bezocht, geïnformeerd over het bestaan van de Veiligebuurt-groep en brochures overhandigd.

Gezien de omvang van het gebied en ervaring op andere plekken in Rotterdam, waren Rotterdamse instanties wat terughoudendheid over deelname aan de groep. Dat kwam omdat er al apps in gebruik waren (zoals de Buitenbeter-app) voor het doen van meldingen bij de gemeente over bijvoorbeeld kapot straatmeubilair, straten en zwerfafval. Ook zijn eerder ervaringen opgedaan met een door de overkoepelende ondernemersvereniging ontwikkelde app voor ondernemers voor contact tussen ondernemersverenigingen in het gebied en haar leden, maar het animo onder ondernemers daarvoor bleek beperkt.

Verder blijkt uit de implementatie uit Rotterdam dat de bereidheid om daadwerkelijk mee te doen aan de groep zeer minimaal was. Ondanks de persoonlijke benadering en voor het gebied ontworpen brochures is het niet gelukt om een ‘levensvatbare’ groep te creëren. Het probleem dat hier kan spelen is de straatgerichte benadering. Bij een straatgerichte benadering is de pool van potentiële deelnemers klein en moet een relatief hoog percentage van die pool deelnemen om een levensvatbare groep te ontwikkelen. Aan de andere kant: de moeizame implementatie past in de eerder geschetste lijn in De Spaanse Polder waarbij dergelijke ondernemersinitiatieven amper opvolging krijgen van andere ondernemers. Hiervoor werd voorafgaand aan implementatie al gewaarschuwd door ondernemers die reeds een actieve rol in het gebied spelen.

Conclusies over de Veiligebuurt-app

Het opbouwen van een goed werkende digitale community kost veel tijd, aandacht en energie. Persoonlijk uitnodigen is niet afdoende, ondernemers moeten écht worden meegenomen in de nut en de noodzaak. Het delen van informatie of het doen van meldingen komt niet gemakkelijk op gang. Hierin zien we een rol van de beheerder van de groep. Daarnaast denken we dat betrokken instanties hier een voorbeeldrol in kunnen nemen, door regelmatig relevante veiligheidsinformatie in de groep te delen.

Bij de implementatie van een dergelijke app in het kader van buurtpreventie is het zinvol om stil te staan bij enkele afbreukrisico’s. Zo kan het delen van persoonsgegevens privacy-risico’s met zich meebrengen en kunnen geverifieerde verhalen een eigen leven gaan leiden. Ook kan een overvloed – of juist tekort – aan berichten of meldingen een averechts effect hebben op het enthousiasme van deelnemers voor samenwerking. Daarnaast moeten ook de verwachtingen ten aanzien van de absolute effecten op veiligheid niet overschat worden zoals eerder onderzoek van Eysink Smeets e.a. (2019) heeft laten zien.

Omdat de onderzoeksperiode te kort was om het gebruik van de app langduriger te monitoren ontbreekt het ons voorlopig aan informatie om te bezien of een app nu daadwerkelijk van toegevoegde waarde is op bedrijventerreinen, en zo ja met welke effecten. Gegeven de beperkte effecten op absolute en veiligheid waar ander onderzoek naar het gebruik van buurtapps onder ‘burgers’ op wijst (Eysink et al 2019), moet de lat wat dat betreft niet te hoog worden gelegd. Tegelijkertijd bleek dat er op de beide bedrijventerreinen wel degelijk animo was om de app voor verbinding en uitwisseling te gebruiken. In die zin kan een dergelijke app een breder functie hebben dan het tegengaan van criminele inmenging, maar kan het ook een middel zijn om ondernemers dichter bij elkaar te brengen onder de noemer van een concreter doel dan ‘bij elkaar brengen’. We hebben in die zin goede hoop dat de apps in de toekomst ook kunnen bijdragen aan het vormen van collectiviteit en uitwisseling in bredere zin.

Eysink Smeets, M, Schram, K., Elzinga, E., & Zoutendijk, J. (2019). Alerte burgers, meer veiligheid? De werking van digitale buurtpreventie in Rotterdam. InHolland: Onderzoeksgroep Recht & Veiligheid.

Mehlbaum, S. L., & van Steden, R. (2018). Doe-het-zelf surveillance: Een onderzoek naar de werking en effecten van WhatsApp-buurtgroepen. Den Haag: SDU.